KONSTRUKCJA
Styl gotycki w architekturze jest logicznym i naturalnym następstwem stylu
romańskiego. Już pod koniec romańszczyzny łuki
półkoliste uległy lekkiemu załamaniu. Tak narodził się łuk ostry.
łuki ostre
W jego konstrukcji mniejsza jest siła rozporu na boki i zanika stała zależność
między jego wysokością a rozpiętością, zależność, która ograniczała dotychczas
wysokość budowli. Obecnie działają przede wszystkim siły ciążące w dół, a
wysokość łuku przy określonej rozpiętości może być teoretycznie dowolna.
Kształt łuków ostrych bogacił się i przbierał różne formy (łuk Tudorów, ośli
grzbiet, łuk kotarowy). Niemały wpływ miała tu różnorodność form łuku w
architekturze islamu.
sklepienie krzyżowo-żebrowe
Ewolucję przeszło również sklepienie
krzyżowe. "Szycia" powstałe w przecięciu kolebek zaczęto wyodrębniać w osobne
żebra. Tak powstało sklepienie krzyżowo-żebrowe, mocny szkielet konstrukcji.
Pola między żebrami wypełniały wysklepki. Takie sklepienie było o wiele lżejsze
i nie wymagało już zupełnie pomocy ścian w podpieraniu. Ciśnienie w dół w
czterech rogach sklepienia krzyżowo-żebrowego, opartego na łuku ostrym, wymagało
tym solidniejszego podparcia im budowla była wyższa. Rolę tę spełniały masywne
filary międzynawowe pogrubione służkami. W tej
sytuacji ściany stały się zbędne i zastąpiono je oknami.
Wobec rosnącego wertykalizmu ciężar sklepień wzrastał i filary nie wystarczały.
By je częściowo odciążyć, do naw ścian bocznych przybudowano kamienne wieże sił,
a łuki przyporowe przerzucone ponad
dachaminaw bocznych odbireały z filarów
międzynawowych część ciężaru sklepienia i przenosiły go na wieżę. Cała katedra
gotycka była jednym wielkim szkieletem konstrukcyjnym niczym nie osłoniętym.
Powyższy system konstrukcyjny, występujący prawie wyłącznie w gotyku kamiennym,
nazywa się systemem łuków przyporowych.
łuki
przyporowe
Prócz kościołów bazylikowych budowano hale dwu- lub trójnawowe. Nie stosowano
wtedy łuków przyporowych, a jedynie skarpy,
elementy wzmacniające mur w miejscu zejścia żeber sklepienia.
plan krzyża
łacińskiego
Plany kościołów gotyckich krzyża łacińskiego lub
prostokąta odznaczają się bardzo wydłużonym
prezbiterium ze względu na rozbudowanie ceremonii religijnych z udziałem
licznego duchowieństwa. Prezbiterium zamknięte jest pólkoliście, prostokątnie
lub wielobocznie. Wokół niego często występuje ambit
(obejście) oraz wieniec kaplic. Nawę główną poprzedza przedsionek -
narteks.
Na bazie sklepienia krzyżowo-żebrowego rozwinęło się wiele odmian: sklepienie
palmowe, oparte na jednym słupie, sklepienie gwiaździste, sieciowe, wachlarzowe,
kryształowe. Mnożenie dodatkowych żeber nabrało z czasem funkcji wyłącznie
dekoracyjnej.
Konstrukcja a dekoracja
Główną rolę dekoracyjną spełniają same elementy konstrukcyjne: formy łuków,
żebra sklepień, rozczłonkowane służkami filary, rytmy licznych pionów przerywane
poziomymi gzymsami.
W wielkich kamiennych katedrach zwraca uwagę fasada
o stałej zasadzie podziałów. Dzieli się na trzy poziome pasy oddzielone fryzami
arkadowymi, rzędem rzeźb figuralnych lub gzymsami. Dolny pas stanowią
portale. Środkowy portal zwieńczony jest trójkątną
wimpergą (szczytnicą). Wyżej znajduje się olbrzymie koliste okno
rozeta (różyca) podzielona kamiennym laskowaniem
(maswerk). Ostatni pas to wieże przeprute wielkimi pustymi oknami.
Rzeźba figuralna w fasadzie pełniła podobną rolę jak w stylu romańskim. Portal
gotycki był rozwinięciem formy portalu romańskiego. Dekoracyjna rzeźba
architektoniczna ma charakter organiczny, operuje mięsistymi formami roślinnymi
i motywami fantastycznymi. Punktuje i podkreśla miejsca złączeń elementów
architektonicznych. Na zewnątrz elementy konstrukcyjne "obrastają" kamienne
ozdoby. Wieże sił zakończone są sterczynami,
żabki - czołganki "pełzną" po wszystkich krzywiznach, szczyty zwieńcza się
kwiatonami.
A
-żabki (czołganki), B - kwiatony
zakończenia
wież gotyckich
Rzeźbiarską dekorację architektoniczną dopełniają
freski, którymi zdobi się ściany, a głównymakcentem dekorującym prezbiterium
są wielkie skrzydłowe obrazy ołtarzowe. Różnobarwne światło
witraży dodatkowo wzbogaca atmosferę wnętrza.
W późnym gotyku wzmaga się dekoracyjność bryły, przeważają miękkie, faliste,
niespokojne linie stwarzające wrażenie ekspresyjnego ruchu.