SYMBOLIZM

Symbolizm jako nurt był idealistyczną reakcją na sensualizm i empiryzm malarstwa impresjonistycznego, charakteryzował go nawrót do irracjonalizmu spowodowany upadkiem wiary we wszechmoc nauki. Zarówno poeci jak i malarze symboliści odwoływali się do muzyki, na co niemały wpływ miała twórczość Wagnera i jego teoria sztuki syntetycznej. Dla symbolistów charakterystyczna jest koncepcja jedności wszystkich gałęzi sztuki - jako konsekwencja związków zachodzących pomiędzy poszczególnymi wrażeniami zmysłowymi. Z niej wywodzi się zagadnienie synestacji - kojarzenia poszczególnych wrażeń zmysłowych. Sprecyzowania zagadnienia symbolizmu w malarstwie dokonał Albert Aurier w roku 1891. Pisał on iż, "dzieło sztuki powinno być ideistyczne - ponieważ wyraża ideę, symboliczne , albowiem wyraża ją poprzez formy, syntetyczne ze względu na ogólną zrozumiałość form i znaków, subiektywne gdyż przedmioty postrzegane są jako znaki idei i dekoracyjne." Podstawowe znaczenie w malarstwie symbolistów miały środki wyrazu: deformowanie natury, stylizowanie, wyrażanie symbolicznych znaczeń w postaci linii i barwnych plam, oraz wywoływanie u widza wrażenia odczuwania tego, co niewyrażalne. Pierwsze elementy malarstwa symbolicznego pojawiają się już w romantyzmie, a potem w malarstwie angielskich prerafaelitów. We Francji do prekursorów symbolizmu zaliczyć można Gustave Moreau (1826 - 1901) i Puvis`a de Chavannes ( 1824 - 1898). Sztukę symboliczną o tendencjach ezoterycznych, odznaczającą się posługiwaniem literacką alegorią uprawiali we Francji artyści skupieni wokół założonego w 1891 roku, przez pisarza Josephina Peladana stowarzyszenia " Zakon Róży + Krzyża, Świątyni i Grala” Natomiast symbolizm czysto malarski tworzyły we Francji dwie znane szkoły. Jedną z nich była " Szkoła z Pont Aven" - grupa niezależnych artystów skupionych wokół Paula Gauguina postulująca zasadę statyczności, konstruktywności, monumentalności i intelektualizmu. Uważali oni, iż celem malarstwa nie jest odtwarzanie świata widzialnego, a jedynie sugerowanie idei przy pomocy środków plastycznych. Podstawowym założeniem syntetyzmu było świadome uproszczanie linii form i barw, mające na celu nadanie maksymalnej ekspresji i intensywności. Symboliści z tej grupy opierali się na malarstwie japońskim, archaicznym i ludowym. Duże znaczenie przywiązywali do symboliki linii i barw. Charakterystyczna jest dla nich deformacja i żywe, gładko kładzione plamy czystych barw, obwiedzione dekoracyjnym konturem (cloisonizm). Do grupy tej należeli Cuno Amiet, Charles Filigier, Meyer de Haan, Armand Seguin oraz Władysław Lewiński. Grupa działała w okresie 1888 - 1895; rozpadła się po wyjeździe Gauguine`a na Tahiti. Drugą grupą byli nabiści nazywani tak od hebrajskiego słowa Nabis - Prorocy. Nazwa ta powstała dla określenia grupy " wtajemniczonych " działających w latach 1889 - 1899. Grupa skupiła się wokół Paula Serusiera po powstaniu jego "Pejzażu Bois de` Amour", namalowanego pod wpływem wskazówek Gauguina plamami czystych barw. Początkowo nabiści malowali pod jego wpływem oraz wzorując się na grupie Pont - Aven. Z czasem jednak część grupy, a w szczególności Maurice Denis, Paul Serusier i Jan Verkade zwrócili się ku klasycznemu mistycyzmowi, a Pierre Bonnard, Edouard Vuillard i Ker - Xavier Roussel w kierunku postimpresjonistycznego koloryzmu. Pomimo pewnej kontynuacji założeń artystycznych szkoły z Pont Aven, jak płaskie kładzenie koloru, ekspresja, silnie uproszczony kontur i brak perspektywy, silniej podkreślali nabisci jednak stronę dekoracyjną, co zbliża ich twórczość do secesji. Uprawiali malarstwo olejne, akwarelę, gwasz, litografię, projektowanie dekoracyjnych tkanin, witraży, plakatów, strojów, okładek i innych dziedzin sztuki użytkowej. Do symbolistów belgijskich należeli: Felicien Rops (1833 - 1898) związany ze środowiskiem paryskim (autor kompozycji, "Sfinks", "Demon kokieterii", "Targowisko miłości ") oraz James Ensor, uważany również za jednego z prekursorów ekspresjonizmu. Autorem licznych obrazów sfinksów, meduz, zamyślonych kobiet, akwareli i pasteli o wyrafinowanej gamie barw jest Fernand Khnopff. Duże znaczenie miała również twórczość grupy zwanej "Szkoła z Laethem - Saint - Martin". Najbardziej znanym symbolistą holenderskim jest Jan Toorop ( "Upadek wiary ", "Trzy narzeczone", "Dusze wokół Sfinksa"). W Anglii najwybitniejszym artystą symbolizmu był Aubrey Vincent Beardsley - grafik i ilustrator związany z sztuką Art Nouveau. W Niemczech najbardziej znane nazwiska to: Hans von Marees, Max Klinger, Franz von Stuck. W Wiedniu działał Gustav Klimt, w Szwajcarii Ferdinand Hodler. Większość tych artystów związanych było również z secesją. W Rosji pierwiastki symboliczne najsilniej występują w twórczości Wrubel; w Polsce u Podkowińskiego, Pankiewicza, Wyczółkowskiego, Weissa, Karpińskiego, Malczewskiego, Wyspiańskiego i Wojtkiewicza.